Vier levensvrienden

Inleiding.
In ons dagelijks leven worden we voortdurend geconfronteerd met allerlei emoties en uitdagingen. Soms voelen we ons verbonden en tevreden, op andere momenten raken we verstrikt in boosheid, verdriet of teleurstelling. Hoe kunnen we op een evenwichtige manier omgaan met deze voortdurende stroom van gevoelens en ervaringen?

Vanuit de oosterse psychologie, die van nature goed aansluit bij onze westerse visie op positieve gezondheid, worden ons vier kwaliteiten aangereikt die ons helpen om met meer openheid en balans in het leven te staan. Deze ‘kwaliteiten-van-het-hart’ zijn vriendelijkheid, compassie, medevreugde en gelijkmoedigheid. Ze kunnen ons inspireren om met een wijze, niet-zelfzuchtige manier om te gaan met onszelf en met anderen. Ze houden elkaar in balans bij onze voortdurende zoektocht naar innerlijke vrede, geluk en evenwicht. Een van mijn leraren noemde ze ook wel ‘De Vier Levensvrienden’. Als we ermee gaan oefenen blijkt dat niet zelden uitdagend of gemakkelijk.

In deze blogreeks, in vijf delen, neem ik je mee op pad met deze levensvrienden. Wat kunnen ze ons brengen, hoe kunnen we ze cultiveren en hoe passen we ze toe in het dagelijks leven.

 

Gelijkmoedigheid
Deze eerste blog gaat over gelijkmoedigheid omdat juist deze hartkwaliteit vanuit de traditie gezien wordt als een stabiliserende basis onder de andere drie hartkwaliteiten. Gelijkmoedigheid is echter voor velen een onbekend begrip. En als het al bekend is, roept het vaak verwarring of zelfs weerstand op. Hoe zit dat?

Gelijkmoedigheid in het dagelijks leven
In onze westerse samenleving, waarin we geloven dat controle en hard werken leiden tot succes, lijkt gelijkmoedigheid niet altijd als een waardevolle kwaliteit te worden erkend. Het wordt soms begrepen als onverschilligheid of emotionele afstandelijkheid. Maar dit is niet juist. In werkelijkheid is het een kracht die helpt om met veerkracht en helderheid in het leven te staan.

Zo leren we al op jonge leeftijd om onze mening te geven en onszelf te uiten. Openheid en persoonlijke groei worden belangrijk gevonden, zowel thuis als op school. Tegelijkertijd wordt verondersteld dat niet alle emoties altijd even welkom zijn. Blijdschap en enthousiasme worden vaak aangemoedigd, terwijl boosheid of verdriet soms sneller worden weg gesust of genegeerd. We leren om in professionele omgevingen onze emoties te beheersen en gedragsmatig beheerst over te komen, terwijl we in persoonlijke relaties juist openheid, eerlijkheid en als het ware ‘onszelf laten gaan’ kunnen waarderen. Dit spanningsveld kan verwarrend zijn: hoe en wanneer geef je uiting aan je gevoelens en emoties zonder dat ze de overhand nemen? Gelijkmoedigheid helpt ons om hier op een bewuste manier mee om te gaan, zonder onze gevoelens en emoties te onderdrukken of onszelf er door te laten meesleuren.

Het betekent dat we vanuit een diep gevoelde innerlijke rust en balans open en helder van geest kunnen blijven, te midden van de wisselvalligheden van het leven. Met andere woorden, het is de kunst om onze emoties, gedachten en omstandigheden volledig te ervaren zonder erin verstrikt te raken of ze weg te duwen. Je neemt dus geen afstand van emoties, maar laat ze toe zonder erin meegezogen te worden. In plaats van te leven op de op en neer gaande golven van voorspoed en tegenslag, biedt gelijkmoedigheid een stabiel fundament waarmee we met wijsheid en rust door het leven kunnen navigeren.

In het dagelijks leven komen we allemaal situaties tegen waarin onze emoties ineens hoog kunnen oplopen en als het ware ‘met ons aan de haal kunnen gaan’. Hoewel we graag rustig en beheerst willen blijven, kunnen we voor we het in de gaten hebben meegesleept worden door bijvoorbeeld boosheid, frustratie, verdriet of ongeduld. Dat is niet altijd handig of wenselijk maar dat hoort nu eenmaal bij ons mens-zijn. Vooral in momenten van stress of vermoeidheid is het lastiger om juist niet direct en automatisch te reageren op wat er gebeurt. Hoe makkelijk dat kan gebeuren, merkte ik zelf toen ik onlangs in een onverwachte confrontatie belandde…

Een tijd geleden was ik buiten aan het werk toen een buurvrouw briesend naar buiten kwam. Ze was het niet eens met wat ik aan het doen was en liet dat luid en duidelijk merken. Ik was gefocust op mijn klus, was vermoeid en wilde het werk gewoon afmaken. In een reflex reageerde ik geagiteerd en boos, ik verhief automatisch mijn stem als reactie op de hare. Haar onredelijke woorden en toon raakten mij en voor ik het wist escaleerde de situatie. Er ontstond verwijdering in plaats van begrip. Achteraf besefte ik weer eens hoe makkelijk het is om meegezogen te worden in de emotie van het moment. Zoals een van mijn meditatieleraren wel eens zegt: de gelijkmoedigheid was op dat moment even met vakantie. Had ik op dat moment meer innerlijke rust gehad, dan had ik de situatie anders kunnen benaderen. Ik had kunnen waarnemen wat er in mij gebeurde, zonder er direct op te reageren. Dat had ruimte gegeven om bewuster en wijzer te handelen.

Een ander, meer subtiel voorbeeld wat velen wel zullen herkennen.
Wanneer ik een voetbalwedstrijd kijk tussen twee voor mij neutrale teams, merk ik vaak dat ik toch al snel een voorkeur ontwikkel. Misschien trekt de kleuren van een shirt mij aan, speelt een van de teams aanvallender of komt een van de clubs uit dezelfde stad als waar onze kinderen wonen. Onbewust merk ik dat ik toch een kant kies terwijl ik ook vanuit een gelijkmoedige, meer ontspannen houding van de wedstrijd zou kunnen genieten zonder mijn blijdschap of teleurstelling te laten afhangen van wie er wint. Moge in dit geval de beste winnen.

De kracht van gelijkmoedigheid
In plaats van, vaak ongemerkt, te reageren op de op en neer gaande golven van voorspoed en tegenslag, blijkt gelijkmoedigheid ons een stabiel fundament te bieden die ons helpt om met wijsheid en rust te navigeren door het leven.
Om dit te belichamen wordt vaak de metafoor van de berg voorgesteld. Een berg die altijd stevig en onverstoorbaar blijft, ongeacht de weersomstandigheden. Of het nu stormt, regent of de zon schijnt, de berg blijft staan, onverzettelijk en stabiel. Net zoals de berg niet opgaat in de veranderende weersomstandigheden, helpt gelijkmoedigheid ons om niet overweldigd te raken door emoties, successen of tegenslagen. Dit betekent dus niet dat er geen gevoelens of emoties zijn maar dat ze met rust en wijsheid worden doorleefd, zonder erdoor uit balans te raken.

Hoe ontwikkel je gelijkmoedigheid?
Gelijkmoedigheid ontwikkelen is geen trucje dat we onszelf kunnen aanleren door heel erg ons best te doen. Het is een uitnodiging om anders te kijken; minder vanuit controle, meer vanuit aanwezigheid in het moment. Het is geen onverschilligheid of passiviteit, maar juist een diepe innerlijke vrijheid die ons in staat stelt om vanuit rust en helderheid te handelen.

In onze vierentwintig-uurs economie vol prikkels, verwachtingen en prestatiedruk raakt dit aan iets waar velen naar verlangen, maar wat moeilijk te vinden is: echte innerlijke rust. Misschien is het daarom dat gelijkmoedigheid zo’n zeldzaamheid is in onze samenleving.

De vier levensvrienden, waaronder gelijkmoedigheid, gaan over het ontwikkelen van een ruimhartige en open houding naar álle wezens, zonder voorkeur of afkeer, te beginnen met de belangrijkste persoon in je leven: jijzelf.
In westerse culturen blijkt dit echter niet vanzelfsprekend; om allerlei redenen slaan we onszelf nog wel eens over.

Gelijkmoedigheid vraagt allereerst om een verschuiving in perspectief: van “wat brengt mij succes en geluk?” naar “hoe kan ik in harmonie zijn met wat zich aandient?”

Enkele oefeningen om te verkennen:

  • Voordat je reageert op een emotionele situatie, neem je een paar diepe ademhalingen. Dit helpt je om even afstand te nemen en rustiger te reageren.
  • Probeer je gevoelens en emoties te zien als golven die komen en gaan. Je hoeft ze niet te onderdrukken of erin mee te gaan, maar je kunt ze opmerken zonder erdoor overspoeld te raken.
  • Vraag je eens af: “Hoe belangrijk is dit over een week of een maand?” Dit helpt je om dingen in perspectief te plaatsen.
  • De metafoor van de berg die ik eerder aanhaalde kan ons in de vorm van een meditatieoefening ook zeer behulpzaam zijn in het ontwikkelen van gelijkmoedigheid. Om net zoals een berg stevig en onverstoorbaar te blijven te midden van wisselende weersomstandigheden; stormen, regen, zonneschijn, kun je als beoefenaar oefenen om aanwezig te blijven te midden van de ups en downs van het leven.

Tot slot
Wanneer we gelijkmoedigheid beoefenen, heeft dat niet alleen een kalmerend effect op onze geest, maar ook op ons lichaam. Het vermindert stress, verlaagt de hartslag en bloeddruk en helpt bij emotionele stabiliteit. Dit komt doordat het deel van ons brein dat stress en angst reguleert, minder actief wordt, waardoor we rustiger blijven en beter kunnen omgaan met uitdagende situaties.

Meditatie kan een krachtig hulpmiddel zijn om gelijkmoedigheid te versterken en minder reactief te worden in uitdagende situaties. Probeer het maar eens en laat me gerust eens weten wat het je brengt. Je vindt de geluidsbestanden van de bergmeditatie en andere meditaties hier: Geleide meditatieoefeningen.

Herken je het verlangen naar meer innerlijke rust? Of heb je zelf ervaringen met gelijkmoedigheid? Ik lees graag je ervaringen in de reacties. En misschien ben je geïnteresseerd in de volgende blog waarin ik in ga op de volgende levensvriend, vriendelijkheid.